Vatandaş bilimi girişimiyle Türkiye ve KKTC kıyılarının deniz sağlığı incelendi

Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) kıyılarında gerçekleştirilen geniş çaplı çevre araştırmasının ilk sonuçları kamuoyuyla paylaşıldı. Bu çalışma, denizlerin sıcaklık, kirlilik ve oksijen seviyelerini belirlemek amacıyla yapıldı.

Türkiye ve KKTC’de hayata geçirilen “Denizlerimizin Genç Kaşifleri” projesi, ülkenin en büyük “vatandaş bilimi” girişimi olarak öne çıkıyor. Proje kapsamında, Ramazan Bayramı tatilinde kıyı illerinde bulunan katılımcılar, özel olarak üretilmiş cihazlarla denizlerden örnekler topladı.

Bu gönüllü katılım sayesinde, gemiyle yapılacak uzun seferlere gerek kalmadan önemli çevresel veriler elde edildi. Proje, 250 bin litre yakıt tasarrufu sağladı ve 650 ton karbondioksite denk gelen karbon ayak izini azalttı.

Bu bayramda ODTÜ, gönüllü öğrenci, mezun, ODTÜ dostlarıyla tüm Türkiye'de gerçekleşecek ortak bir deneye imza atıyor! 🤗

Ülkemizin en büyük vatandaş bilimi (#citizenscience) projesi kapsamında, deniz kenarlarındaki tüm illerimizde gönüllü araştırmacılarımız, Deniz Bilimleri… pic.twitter.com/bFYWb1sBFU

— METU / ODTÜ (@METU_ODTU) April 9, 2024

Gönüllü Bilim İnsanları İş Başında

ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Mustafa Verşan Kök, “Denizlerimizin Genç Kaşifleri” projesi hakkında açıklamalarda bulundu. Prof. Dr. Kök, ODTÜ’nün bilime yaptığı katkıların yanı sıra, toplumu bilimle buluşturan projelerle de öncü bir rol üstlendiğini vurguladı. ODTÜ Bilim İletişimi Ofisi’nin, Türkiye’nin deniz kenarı şehirlerinde ve KKTC’de gönüllü araştırma ekipleri kurarak toplumun bilimsel süreçlere katılımını teşvik ettiğini belirtti.

Proje kapsamında, ODTÜ öğrenci ve mezunları ile yakınlarından oluşan katılımcılar, denize kıyısı olan 28 ilde ve KKTC’de deniz suyunun sıcaklık, tuzluluk, çözünmüş oksijen ve pH verilerini ölçtü. Bu veriler, ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü (DBE) tarafından yapılan deniz suyu kalitesini belirlemeye yönelik bilimsel çalışmalara katkıda bulunmak üzere incelenmeye başlandı.

Kaşif-1: Denizlerin Nabzını Tutan Cihaz

Proje için, ODTÜ Tasarım Fabrikası ve DBE araştırmacıları tarafından geliştirilen Kaşif-1 adlı cihaz, denizlerin önemli parametrelerini dakikalar içinde toplayabiliyor. Bu cihaz sayesinde elde edilen veriler, merkezi bir veri tabanında toplanarak bilim insanlarının değerlendirmesine sunuluyor.

Prof. Dr. Kök, “Büyük çevre deneyinin ilk sonuçlarını, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı’nda açıklamaktan büyük mutluluk duyuyoruz” dedi.

Deniz Sıcaklıkları Rekor Kırdı

Projeden elde edilen ilk veriler, küresel ısınmanın ve El Nino’nun etkilerini gözler önüne serdi. Türkiye denizlerinde uydu verileriyle karşılaştırılan nisan ayı ortalama deniz yüzeyi sıcaklık artışları, Akdeniz’de 1,5 derece, Ege’de 1 derece, Marmara Bölgesi’nde 1,8 derece, Batı Karadeniz’de 2,3 derece ve Doğu Karadeniz’de 1 derece yüksek ölçüldü.

Bu sonuçlar, 2024 yılına ait uydu verileriyle de uyumlu çıktı. Ölçümler, 2024 yılı Nisan ayındaki deniz kıyılarının bulunduğu bölgelerin sıcaklık artışının son 40 yılın ortalamasından 1,5-3 derece daha fazla olduğunu doğruladı. Örneğin, Mersin’de ortalama sıcaklık 20 derece, Antalya ve Muğla’da 19 derece, Giresun’da ise 15 derece olarak kaydedildi.

Kirlilik ve Biyolojik Üretkenlik Bulguları

Kıyılardaki kirlilik ve biyolojik üretkenlik değerlendirmelerinde, Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de daha asidik bir durum tespit edildi. Mersin kıyılarında pH değeri 7.7, Karadeniz’de 7.8, Marmara’da ise 7.9 olarak ölçüldü. KKTC kıyılarında ise pH değeri 8.4 civarında, yani daha alkali bir durum gözlemlendi.

Oksijen ve Tuzluluk Değerleri

Gündüz ölçülen oksijen değerleri, yüzey sularında 6-7 mg/L seviyelerinde çıktı. Tuzluluk değerlerinde ise Karadeniz’de 20 birim, Ege ve Akdeniz’de 38 birim civarında ölçüldü. Bahar aylarında tuzluluk değerlerinin düşük olması, yüksek nehir girdilerine işaret ediyor. Bu ölçümler tüm yıl devam ederse mevsimsel değişiklikler de gözlemlenebilecek.

ODTÜ araştırmacıları, deneyin daha uzun süre ve geniş katılımla yapılması durumunda çok değerli bir veri kaynağı olacağını, hatta iklim çalışmalarına girdi sağlayabilecek düzeye geleceğini belirtti.

Projenin nihai sonuçları, tüm gönüllü katılımcıların imzasıyla bilimsel bir makale olarak yayımlanacak. Ayrıca, deneylere yaz dönemi boyunca yeni gönüllü katılımcılarla devam edileceği ve projenin bir sonraki aşamasında, Avrupa Birliği Projesi kapsamında dünyadaki göllerden veriler toplanılmasını istediklerini paylaştılar.

🔬🌊 ODTÜ'nün tüm Türkiye'yi buluşturduğu deneyin ilk sonuçları, Büyük Önderimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Türk milletinin bağımsızlığı ve özgürlüğü yolunda attığı ilk adımın simgesi olan 19 Mayıs'ta açıklandı.

ODTÜ Bilim İletişimi Ofisi tarafından sürdürülen vatandaş bilim… pic.twitter.com/PaxdX6gKqP

— METU / ODTÜ (@METU_ODTU) May 19, 2024